Ισραήλ - Τουρκία: Το τέλος μιας συμμαχίας

Ισραήλ - Τουρκία: Το τέλος μιας συμμαχίας

ΣΟΤ ΢ΑΒΒΑ ΙΑΚΩΒΙΓΗ

Η άλλοηε αποδοηική και λειηοςπγούζα ζηπαηηγική ζςμμασία μεηαξύ Ιζπαήλ και Τοςπκίαρ θαίνεηαι να οδεύει ππορ ηο ηέλορ ηηρ. Δύο είναι, μεηαξύ άλλων, οι ζημανηικόηεποι λόγοι, πος πςποδόηηζαν αλςζιδωηέρ εξελίξειρ, ώζηε η ζςμμασία μεηαξύ ηων δύο σωπών να έσει ήδη αποδςναμωθεί: Η άνοδορ ζηην εξοςζία, ηο 2002, ηος Κόμμαηορ Δικαιοζύνηρ και Ανάπηςξηρ, ηος Ταγίπ Επνηογάν και η εμθάνιζη ζηο πποζκήνιο ηος απσιηέκηονα ηηρ νέαρ ηοςπκικήρ εξωηεπικήρ πολιηικήρ, Ασμέη Νηαβούηογλος.

Οη εθηηκήζεηο απηέο αλήθνπλ ζηελ θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια, αλψηεξε εξεπλήηξηα ζην Ιλζηηηνχην Van Leer ηεο Ιεξνπζαιήκ θαη Λέθηνξα ζην Σκήκα Γηεζλψλ ΢ρέζεσλ ηνπ Δβξατθνχ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Ιεξνπζαιήκ. Σελ πεξ. Γεπηέξα έδσζε κηα ζεκαληηθή δηάιεμε ζην Κππξηαθφ Κέληξν γηα Δπξσπατθέο θαη Γηεζλείο Τπνζέζεηο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Λεπθσζίαο, κε ζέκα: «Σνπξθηθή εμσηεξηθή πνιηηηθή θαη Ιζξαήι: Σν ηέινο κηαο ζηξαηεγηθήο ζπκκαρίαο;». Η θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια ζεσξεί σο εμίζνπ ζεκαληηθή κηαλ άιιε εκεξνκελία, ην 1996, φηαλ ην Ιζξαήι πξφηεηλε θαη ε Σνπξθία δέρηεθε ηε ζχλαςε κηαο ζπκθσλίαο ακπληηθήο ζπλεξγαζίαο. Σν Ιζξαήι είρε απεπζπλζεί πξψηα ζηελ Διιάδα, ε νπνία γηα αθαηαλφεηνπο ιφγνπο, πνπ είραλ λα θάλνπλ πεξηζζφηεξν κε θηιναξαβηθά ζχλδξνκα παξά κε νξζνινγηζηηθή εθηίκεζε ηνπ δηεζλνχο θαη πεξηθεξεηαθνχ πεξηβάιινληνο, απέθπγε λα αληαπνθξηζεί. Σν Ιζξαήι ζεσξεί ηελ Κχπξν θαη ηελ Διιάδα σο θπζηθνχο ζπκκάρνπο ηνπ ζε κηα πεξηνρή πνπ θαηαθιχδεηαη απφ έλαλ σθεαλφ ερζξηθψλ Αξάβσλ θαη θαλαηηθψλ κνπζνπικάλσλ. Η Ιζξαειηλή θαζεγήηξηα, φπσο θαη άιινη Ιζξαειηλνί ζηξαηεγηθνί θαη άιινη αλαιπηέο, εθηηκνχλ ζήκεξα, 13 ρξφληα κεηά ηε ζχλαςε ηεο ζπκθσλίαο, φηη νη ζρέζεηο κεηαμχ Ιζξαήι θαη Σνπξθίαο απέρνπλ πάξα πνιχ απφ ηνπ λ' απνηεινχλ πηα κηα ζηξαηεγηθή ζπκκαρία.

Η Τοςπκία ςπονομεύει ηη διεθνή νομιμόηηηα ηος Ιζπαήλ Η θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια ππνζηεξίδεη φηη ε Σνπξθία έρεη αλαδεηρζεί ζε κηαλ απφ ηηο πην δχζθνιεο ζηξαηεγηθέο πξνθιήζεηο γηα ηε ρψξα ηεο επεηδή ε Σνπξθία απνθάζηζε λα αληηκεησπίδεη ην Ιζξαήι σο αληαγσληζηή θαη φρη σο ζχκκαρν. Ωο απνηέιεζκα απηήο ηεο πνιηηηθήο, ε Σνπξθία επηρεηξεί λα ππνλνκεχζεη ηε δηεζλή λνκηκφηεηα ηνπ Ιζξαήι, πξάγκα, αζθαιψο, πνπ ην Ιζξαήι δελ πξφθεηηαη λα αλερζεί. Η αληίζηξνθε κέηξεζε γηα ηελ απνθαζήισζε ησλ ηνπξθντζξαειηλψλ ζρέζεσλ άξρηζε κε ηελ άλνδν ζηελ εμνπζία ηνπ ΑΚΡ θαη ηνπ δηνξηζκνχ ηνπ Αρκέη Νηαβνχηνγινπ, αθαδεκατθνχ, σο ζπκβνχινπ επί εμσηεξηθψλ ππνζέζεσλ. Η θαηάξξεπζε ησλ ζρέζεσλ Ιζξαήι-Σνπξθίαο, παξαηεξεί ε θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια, δελ ήηαλ απνηέιεζκα αληηδξάζεσλ ή απνγνήηεπζεο ηεο Άγθπξαο εμαηηίαο ηεο ηζξαειηλήο πνιηηηθήο έλαληη ηεο Παιαηζηηληαθήο Αξρήο ή ηεο Γάδαο, αιι’ ε ζπλέπεηα κηαο λέαο ζηξαηεγηθήο αληίιεςεο ηεο Σνπξθίαο γηα ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή, φπσο ηελ θσδηθνπνίεζε ν Νηαβνχηνγινπ. Έηζη, ελψ νη δχν ρψξεο αληηκεησπίδνπλ ζρεδφλ παξφκνηα πξνβιήκαηα, κπνξεί λα ιερζεί, επηζεκαίλεη ε Ιζξαειηλή θαζεγήηξηα ζρεδφλ κε βεβαηφηεηα, φηη ε ζπκκαρία κε ηελ Σνπξθία έρεη πεζάλεη. Πνηνη είλαη νη βαζχηεξνη ιφγνη; Πξψηνλ, είλαη νη εζσηεξηθέο αιιαγέο ζηελ Σνπξθία. Η θαηάξξεπζε ηεο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο πξνζέδσζε λνκηκνπνίεζε ζηα ζξεζθεπηηθά ζηνηρεία κε ζεηηθή δηάδξαζε έλαληη ησλ δπλάκεσλ ηεο αγνξάο. Σν ΑΚΡ απέθπγε εμ αξρήο λα πηνζεηήζεη αλνηθηά ηελ ηζιακηθή αηδέληα, ρσξίο λα κεηψλεη ηηο δηεθδηθήζεηο ηνπ κε ζηφρν, εθηφο ησλ άιισλ, ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο ηαπηφηεηαο ηεο Σνπξθίαο. Η εμσηεξηθή πνιηηηθή είλαη ην πεδίν ζην νπνίν απηή ε ηζιακηθή αηδέληα βξήθε έδαθνο έθθξαζεο θαη εθαξκνγήο. Η Ιζξαειν-Παιαηζηηληαθή ζχγθξνπζε έγηλε ε αηρκή ηνπ δφξαηνο απηήο ηεο πνιηηηθήο, ε νπνία επηδηψθεηαη λα απνηππσζεί ζηα Βαιθάληα, ζηελ Κχπξν, ζην Ιζξάει θαη ζηελ Παιαηζηίλε, πεξηνρέο φπνπ, θαηά ηελ έθθξαζε ηνπ Νηαβνχηνγινπ, «θάζε ηδακί πνπ θαηαζηξέθεηαη, ππνλνκεχεη ελ δπλάκεη ηνπξθηθή επηξξνή ζηελ πεξηνρή». Γεχηεξνλ, ε άλνδνο λέσλ πνιηηηθψλ δπλάκεσλ απφ ηελ ηνπξθηθή πεξηθέξεηα δηά ηνπ ΑΚΡ επέβαιε ηνλ θαζνξηζκφ κηαο αηδέληαο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Ο Αρκέη Νηαβνχηνγινπ, ζξεζθεπφκελνο κνπζνπικάλνο θαη απνθιεζείο σο ν Σνχξθνο Κίζηλγθεξ, αλέιαβε λα ηελ πξνζδηνξίζεη. Απηή πξνβιέπεη φηη ε Σνπξθία πξέπεη λα αλαγλσξηζζεί δηεζλψο σο ε κφλε ρψξα ηθαλή λα απνηξέπεη κηα ζχγθξνπζε πνιηηηζκψλ. Όκσο απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα επαλαζπκθηιησζεί κε ηνλ ηζιακηθφ θφζκν είλαη ε απαγθίζηξσζή ηεο απφ ηε ζηξαηεγηθή ζπκκαρία ηεο κε ην Ιζξαήι. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ζηφρσλ ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ηεο, πνπ δελ έρνπλ ζρέζε πηα κε ηελ επνρή ηνπ Κεκάι Αηαηνχξθ.

Pax Ottomanica Σν θνκβηθφ ζεκείν ζηελ αιιαγή ηεο ηνπξθηθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ζεκεηψλεη ε θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια, είλαη ν Ννέκβξηνο 2002, κε ηελ άλνδν ζηελ εμνπζία ηνχ ΑΚΡ, ηνπ νπνίνπ ε εγεζία ηεξεί ζθιεξή θαη επηθξηηηθή ζηάζε έλαληη ηνπ Ιζξαήι. Η πνιηηηθή ηεο ζηφρεπε ζηελ αθχξσζε ηεο ζπκκαρίαο κε ην Ιζξαήι. (Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην πξέπεη λα αλαιπζεί θαη ε ηνπξθηθή πνιηηηθή ζην Κππξηαθφ, πνπ άιιαμε άξδελ ακέζσο κεηά ηελ ππνβνιή ηνπ ζρεδίνπ Αλάλ [11.11.2002] θαη θαηέιαβε εμ απίλεο θαη ηε Λεπθσζία θαη ηελ Αζήλα). Η Άγθπξα ζεσξνχζε πηα ην Ιζξαήι φρη κφλν σο έλα εκπφδην ζηελ εμαθηίλσζε ηεο λέαο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ηεο αιιά θαη σο κηα πξνζσξηλή παξνπζία, κε ηελ έλλνηα φηη ην Ιζξαήι έπξεπε λα επηζηξέςεη ζηα θπζηθά ηνπ φξηα, εθείλα ηεο πάιαη πνηέ Παιαηζηίλεο ζην πιαίζην κηαο Pax Ottomanica. Η θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια επηζεκαίλεη φηη, κεηαμχ άιισλ ζηνηρείσλ, πνπ ζπλέβαιαλ ζηε λέα ηνπξθηθή πνιηηηθή πξαγκαηηθφηεηα, ήηαλ ν πφιεκνο ζην Ιξάθ (λα ζπκίζνπκε ηελ άξλεζε ηεο Σνπξθίαο λα επηηξέςεη δηέιεπζε ακεξηθαληθψλ ζηξαηεπκάησλ), ε εγθαζίδξπζε απηφλνκεο Κνπξδηθήο Αξρήο ζηελ πεηξειαηνθφξα πεξηνρή ηεο Μνζνχιεο θαη ηνπ Κηξθνχθ, ε έληαμε ηεο Κχπξνπ ζηελ Δ.Δ. θαη ε ζπλερήο ηαχηηζε ηεο ηξνκνθξαηίαο θαη βίαο κε ηνπο κνπζνπικάλνπο.

Απσέρ πολιηικήρ Ο Νηαβνχηνγινπ πξφηεηλε κηα δηέμνδν ζηνλ εθλεπξηζκφ ηεο Σνπξθίαο, πεξηιακβαλνκέλεο θαη κηαο ςεπδαίζζεζεο δχλακεο, θαηά ηελ Ιζξαειηλή θαζεγήηξηα. Γχν είλαη νη αξρέο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, φπσο ηηο θαζφξηζε ν Νηαβνχηνγινπ: Πξψηνλ, ε Σνπξθία πξέπεη λα απνθηήζεη δχλακε εάλ επηζπκεί λα ππεξαζπίζεη ηνλ εαπηφ ηεο. Γεχηεξνλ, ε αλάγθε ε Σνπξθία λα επαλεχξεη ηελ πξαγκαηηθή ηαπηφηεηά ηεο, ζηεξηγκέλε ζηελ Ιζιακηθή θαη Οζσκαληθή θιεξνλνκηά ηεο. Καηά ηνλ Νηαβνχηνγινπ, ε Σνπξθία είλαη ν θαζαξφο εθπξφζσπνο ηνπ κνπζνπικαληθνχ θφζκνπ, γη’ απηφ θαη πξέπεη λα ηεο απνδνζεί δηεζλήο αλαγλψξηζε, κε ζεβαζηή ζέζε ζε Γηεζλείο Οξγαληζκνχο θαη κηα κφληκε ζέζε ζην ΢πκβνχιην Αζθαιείαο. ΢ην βηβιίν ηνπ «΢ηξαηεγηθφ Βάζνο. Η δηεζλήο ζέζε ηεο Σνπξθίαο», ν Νηαβνχηνγινπ, παξαηεξεί ε θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια, ζπλδπάδεη ζηαζεξέο αμίεο (Ιζηνξία, Γεσγξαθία, πιεζπζκφ, πνιηηηζκφ), ελ δπλάκεη δεμηφηεηεο (νηθνλνκηθέο, ζηξαηησηηθέο, ηερλνινγηθέο) θαη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ζηξαηεγηθήο αληίιεςεο, ηαθηηθνχ ζρεδηαζκνχ θαη πνιηηηθήο βνχιεζεο. Όια απηά, ζπλ γεσπνιηηηθέο, γεσπνιηηηζκηθέο θαη γεσνηθνλνκηθέο εθηηκήζεηο πξέπεη λα

ζπκβάιινπλ ζηε κεγαινζχλε ηνπ θξάηνπο θαη ζηελ αλάπηπμε δχλακεο. Καηά ηνλ Νηαβνχηνγινπ, ε Σνπξθία δελ είλαη κηα ζπλήζεο ρψξα αιιά κηα ρψξα-θιεηδί, πνπ βξίζθεηαη ζην θέληξν ελφο πνιηηηζκνχ. Γη’ απηφ θαη πξέπεη λ' αλαπηχμεη κηα λέα εμσηεξηθή πνιηηηθή ζηα Βαιθάληα, ζηνλ Καχθαζν θαη ζηε Μέζε Αλαηνιή. Σν πην ζεκαληηθφ είλαη ε αμηνπνίεζε ηνπ ηζιακηθνχ παξάγνληα σο κέζνπ, πνπ ζα εληζρχζεη ηελ επηξξνή ηεο Σνπξθίαο ζηελ πεξηνρή.

Paradigm shift και Ελληνιζμόρ Η αλάγθε, εμεγεί ε θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια, γηα δεκηνπξγία ελφο ςπρνινγηθνχ θιίκαηνο δχλακεο αζθάιεηαο θαη ζηξαηεγηθήο ππεξνρήο απαηηνχζε ηελ επαλεθηίκεζε ηεο ζπκκαρίαο κε ην Ιζξαήι, πνπ πιένλ θαηάληεζε κηα κε θπζηνινγηθή δχλακε ζηελ πεξηνρή θαη γη’ απηφ πξέπεη λα επαλαθεξζεί, ζχκθσλα κε ηελ νπηηθή γσλία ηεο ηνπξθηθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ζηε ζέζε ηνπ - φπσο παιαηφηεξα πνιινί άιινη ππφ Σνπξθν-Οζσκαληθή θπξηαξρία. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπδήηεζεο πνπ αθνινχζεζε, ζηελ παξνπζία θαη μέλσλ πξέζβεσλ αιι’ νπδελφο εθπξνζψπνπ ηνπ θππξηαθνχ Τπνπξγείνπ Δμσηεξηθψλ ή ηνπ πξνεδξηθνχ Γξαθείνπ Σνπξθηθήο Πνιηηηθήο, ε θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια εμήγεζε φηη ε λέα ηνπξθηθή πνιηηηθή δελ είλαη πεξηζηαζηαθή αιιά ζα δηαξθέζεη ζην ρξφλν, γη’ απηφ θαη ελδηαθέξεη ακεζφηαηα θαη ηελ Κχπξν. Ιδηαίηεξα νη θηιφδνμεο βιέςεηο ηεο Σνπξθίαο λα αλαδεηρζεί φρη κφλν ζε πεξηθεξεηαθή αιιά θαη ζε παγθφζκηα δχλακε, κέρξη ην 2023, ζχκθσλα κε ηηο πξνβιέςεηο Νηαβνχηνγινπ. Η Σνπξθία έθακε απηφ πνπ ζηηο δηεζλείο ζρέζεηο απνθαιείηαη paradigm shift, δει. πιήξε αιιαγή θαη αλαηξνπή εμσηεξηθήο πνιηηηθήο κε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο θαη επηδηψμεηο. Ο θαζεγεηήο Πνιηηηθήο Οηθνλνκίαο, Αλδξέαο Θενθάλνπο, πνπ παξνπζίαζε ηελ θπξία Αλάη Λαπηληφη-Φηξίια, δηεξσηήζεθε αλ ππάξρεη θαη πνην είλαη ην paradigm shift ηεο ειιεληθήο πιεπξάο, ηδηαίηεξα κεηά ηε δπλακηθή, πνπ αλαπηχρζεθε εμαηηίαο ηεο έληαμήο καο ζηελ ΔΔ. Η απάληεζε ήηαλ απειπηζηηθή: Γελ ππάξρεη ηέηνηα πξννπηηθή, αθνχ ε ειιεληθή πιεπξά έκεηλε αγθηζηξσκέλε ζε ζπκθσλίεο, πνπ ήδε αλαηξέπνληαη απφ ηα γεγνλφηα θαη ηηο εμειίμεηο πνπ ζπληεινχληαη ή αλακέλεηαη λα ζπληειεζηνχλ ζηελ πεξηνρή καο.